واکنش عملکرد و روند تجمع زیست‌توده ارقام جدید پنبه به تراکم

سابقه و هدف: یکی از خصوصیات پنبه عادت رشدی نامحدود است که سازش‌پذیری ‏فیزیولوژیک و مرفولوژیک آن‌را به طیف گسترده‌ای از ‏شرایط محیطی و عملیات‌های زراعی نشان می‌دهد. این سازش‌پذیری بر نحوه شکل‌گیری و ایجاد ساختار کانوپی آن می‌تواند‏ بر مقدار و نحوه تخصیص زیست‌توده گیاه به اندام‌ها‏ی رویشی و زایشی، میزان جذب نور و مقدار تولید ‏محصول اثر ‏قابل توجهی بگذارد. در بین برنامه‌های زراعی موثر در افزایش عملکرد پنبه، تبیین تراکم گیاهی بهینه کشت و انتخاب رقم مناسب با حفظ و ‏تعادل رشد آن، قادر است زمینه ساز دستیابی به ‏عملکرد بالا باشد.‏ زیرا جمعیت گیاهی مطلوب یک رقم عمل کلیدی جهت حداکثر سازی عملکرد و برگشت مناسب سرمایه‌گذاری اقتصادی محسوب می‌گردد و تراکم‌های گیاهی خیلی بالا یا خیلی پایین می‌تواند نتایج منفی برای عملکرد آن داشته باشد. لذا با توجه به نیاز به اطلاعات بیشتر در خصوص واکنش رشدی و عملکردی ارقام تازه معرفی شده پنبه به تراکم‌ها‏ی گیاهی مختلف که نقش مهمی در استفاده بهینه از فصل رشد و نهاده‌های تولید و به‌تبع آن افزایش عملکرد و سود اقتصادی برای پنبه‌کاران استان گلستان را دارد، این آزمایش طراحی و اجراء گردید.
مواد و روش‌ها: آزمایش در مزرعه‌ای تحقیقاتی واقع در مجاورت ایستگاه آب و هواشناسی سینوپتیک شهرستان علی‌آبادکتول با ارتفاع 140 متر از سطح دریا با میانگین بارندگی سالیانه 693 میلی‌متر و میانگین دمایی 5_/17 درجه سانتی‌گراد، در سال 1398 انجام شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار به اجراء درآمد. فاکتورهای مورد مطالعه در آزمایش شامل دو رقم جدید پنبه (رقم لطیف و ساجدی) و چهار تراکم کشت ‏‏(55، 75، 95 و 115 هزار بوته در هکتار) بود. جهت تخمین وزن زیست‌توده خشک پنبه، از زمان اولین ظهور جوانه گل چهار بوته از هر واحد آزمایشی به فاصله هر 15 روز در روزهای 44، 59، 74، 89، 104،‌ 119 و 134 پس از ظهور گیاهچه‏، برداشت شدند تا وزن خشک ثابت به‌دست آید. یک معادله رگرسیون لجستیک به‌منظور تبیین تجمع زیست‌توده مورد استفاده قرار گرفت و پارامترهای رشد گیاهی اندازه‌گیری شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که طول دوره رشد در رقم ساجدی به‌طور معنی‌داری‏ از رقم لطیف بیشتر بود و در هر دو رقم با افزایش تراکم تا 95 هزار بوته در هکتار بر مقدار صفات تعداد قوزه در واحد سطح، عملکرد کل وش و عملکرد الیاف به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزوده شد. تفاوت معنی‌داری‏ در عملکرد کل وش و عملکرد الیاف بین تراکم‌ها‏ی 75 با 115 هزار بوته در هکتار در هر دو رقم وجود نداشت. بیشترین تجمع ‏زیست‌توده‏ رویشی و کل بوته در هر دو رقم در تراکم 115 هزار بوته در هکتار مشاهده شد. بر اساس شبیه‌سازی ‏زیست‌توده‏ بوته‌ها‏ در تراکم‌ها‏ی مختلف،  بالاترین میانگین و حداکثر میزان تولید ‏زیست‌توده‏ اندام‌ها‏ی زایشی به‌ترتیب‏ با 4_/73 و 7_/83 کیلوگرم در هکتار متعلق به تراکم 95 هزار بوته در هکتار بود.
نتیجه‌گیری: تعیین مطلوب‌ترین تراکم گیاهی جهت دست‌یابی به حداکثر تولید عملکرد پنبه در نواحی اکولوژیک مختلف به‌دلیل متغیر بودن شرایط آب و هوایی، ارقام مورد کاشت و سایر عملیات زراعی، متفاوت است. یافته‌های تحقیق حاضر نشان داد که رقم معرفی شده ساجدی از نظر عملکرد کل وش‏ نسبت به رقم لطیف در منطقه علی‌آباد برتر بود. همچنین بالاترین عملکرد کل وش در رقم ساجدی تحت تراکم 95 هزار بوته در هکتار با 4464 کیلوگرم در هکتار به‌دست آمد. ‏بررسی روند تجمع ‏زیست‌توده‏ در ارقام تحت تراکم‌ها‏ی مختلف نشان داد که اختصاص هر چه بیشتر فرآورده‌های فتوسنتزی به اندام‌ها‏ی زایشی به‌ویژه تولید تعداد قوزه بیشتر می‌تواند‏ تضمینی در جهت حصول عملکرد بالا باشد. لذا به نظر می‌رسد مدیریت بهینه داشت در دوره زمانی حداکثر رشد اندام‌ها‏ی زایشی که بین 70 و 103 روز پس از ظهور در رقم لطیف و 72 و 104 روز در رقم ساجدی اتفاق می‌افتد، ضروری می‌باشد.