ارزیابی تجارت آب مجازی و ارزش اقتصادی آب در پنبه‌ی فاریاب در ایران

سابقه و هدف: در صورت تداوم افزایش روزافزون جمعیت و به‌دنبال آن افزایش تقاضا برای مصرف آب با توجه به ثابت‌بودن منابع آبی، جهان با بحران شدیدتر آب روبرو خواهد شد. برای بررسی جابجایی منابع آب ناشی از ادغام فزاینده اقتصاد جهانی در این چارچوب، آب مجازی تعریف شد. مفهوم آب مجازی، مربوط به مدیریت و توسعه منابع آب، تصویری روشن از نیاز آب برای تأمین مواد غذایی برای جمعیت جهان است. مناطق دارای کمبود آب می­توانند با واردات محصولاتی که دارای میزان آب مجازی بالایی هستند و صادرات محصولاتی که میزان آب مجازی کمی دارند، بخش زیادی از مشکلات کمبود آب را در داخل کشور حل نمایند. لذا تحقیق حاضر به تغییرات مکانی و زمانی اجزاء ردپای آب در محصول پنبه فاریاب، برآورد میزان ارزش اقتصادی آب و بیلان آب مجازی در مقیاس ملی و منطقه‌ای پرداخته است.
 مواد و روش‌ها: برای محاسبه اجزا ردپای آب از چارچوب هوکسترا و چاپاگین طی سال 1384 تا 1397 استفاده گردید و برای برآورد تبخیر و تعرق از روش فائو- پنمن- مانتیث و برای برآورد نیاز آبی از نرم افزار CROPWAT استفاده گردید. همچنین برای برآورد ردپای اقتصادی آب از رویکرد گرنبس و هوکسترا استفاده شد.
نتایج: نتایج نشان داد متوسط ردپای آب در پنبه 4019 متر مکعب بر تن است که به‌ترتیب سهم آب سبز، آبی و خاکستری 3/2، 6/87 و 1/10 درصد است. استان خراسان جنوبی (5716 مترمکعب بر تن) و استان البرز (5/2235 مترمکعب بر تن) دارای بیشترین و کمترین ردپای آب در ایران هستند. بالاترین سهم آب سبز مربوطه به استان‌های مازندران، اردبیل، گلستان (به‌ترتیب 4/29، 6/8 و 3/8 درصد) و بیشترین سهم آب آبی مربوط به استان‌های خراسان جنوبی، هرمزگان و یزد (به‌ترتیب با 7/94، 6/94 و 3/94 درصد) است. متوسط ارزش اقتصادی آب مجازی پنبه در ایران 37/0 دلار در هر مترمکعب است که بالاترین و پایین‌ترین ارزش اقتصادی به ترتیب در استان البرز (62/0 دلار در هرمترمکعب) و استان خراسان جنوبی (24/0 دلار در هرمترمکعب) است. در نهایت نتایج این تحقیق مشخص کرد، حجم آب مجازی که در ایران صرف تولید پنبه می‌شود، 278 میلیون متر مکعب و با توجه به سرانه مصرف پنبه در ایران (600 میلیون متر مکعب) به‌طور متوسط سالانه 322 میلیون مترمکعب (معادل 5/50 هزار تن پنبه) از سایر کشورها به‌صورت آب مجازی به کشور وارد می‌شود که ارزبری آن 70 میلیون دلار در سال است.
 جمع‌بندی: در نهایت می‌توان گفت، آگاهی از ردپای آب، ارزش اقتصادی آن و تجارت آب مجازی اطلاعات مفیدی را برای اولویت‌بندی کشت محصولات کشاورزی در مناطق مستعد ارائه می‌نماید و نهایت پیشنهاد می‌شود که دیدگاه حاضر جهت تخصیص منابع آب کشاورزی و سیاستگذاری توقف و یا توسعه کشت در مقیاس استانی و ملی وارد گردد.